It's politics, stupid

In het debat rond de exitstrategie uit de lockdown lijkt het weer te gaan om de politiek.

Gezag

In de laatste week heb ik ontdekt wat politiek nu eigenlijk is. Of wat het politieke nu eigenlijk betekent.

Het begon allemaal op 20 april 2020 toen ik het artikel las van Jef Cauwenberghs over de ambitie van De Wever om weer te willen onderhandelen om de exit mee vorm te geven.

Daarin las ik twee zaken die me plots deden begrijpen wat politiek nu eigenlijk is.

Veel landen hebben al een duurzaam plan. We lopen achter wat dat betreft.’ Bart De Wever is duidelijk in De Ochtend op Radio 1. De Antwerpse burgemeester vreest dat België achterop hinkt op zijn Europese buurlanden door voorlopig nog niet concreet richting een economische heropstart te denken. De Wever verwijst naar ‘slimme’ landen als Duitsland en Nederland waar wel al concrete data zijn ingesteld voor de heropstart.

‘Wat mij betreft kan zo’n exitplan best zo snel mogelijk komen. Liefst vrijdag al. Niets is zo vals al de tegenstelling tussen economie en gezondheid. Het opofferen van welvaart kost ook gigantisch veel gezonde levensjaren. Geen sterke welvaart betekent geen sterke gezondheidszorg. We lopen reëel gevaar als we angst laten regeren. We moeten erop toezien dat de reactie op de crisis op den duur niet erger is dan de crisis zelf.’

Het eerste citaat leert me dat politiek zorgt voor een winnende of verliezende positie tussen landen die met elkaar strijden.

Het tweede citaat leert me dat politiek een keuze moet maken. De keuze die hier moet worden gemaakt is een keuze tussen economie en gezondheid.

Over de exitgroep Gees:

‘Ik vind de samenstelling daarvan toch nog altijd wat onevenwichtig. Het is goed dat er veel expertise aanwezig is, maar we mogen het economische ook niet vergeten. Anders lijden we aan tunnelvisie.’

De GEES groep, zegt Wilmès, is "samengesteld uit eminente deskundigen in hun respectieve vakdomeinen, en die “moeten rekening houden met de epidemiologische aspecten én met de economische en sociale aspecten en zo analyses en aanbevelingen opstellen voor de regering".

De Wever geeft aan dat de GEES groep niet evenwichtig is samengesteld. Dat het economische er niet genoeg aan bod komt. Zijn tussenkomst dateert van voor de persconferentie van Wilmès op 24 april 2020 waarop de exitstrategie bekend werd gemaakt.

Uit de reacties op de genomen maatregelen kan je de commentatoren opdelen in 3 groepen. De voorstanders van het bevoordelen van de economie, de voorstanders van het bevoordelen van de gezondheid en de derde groep die beseft dat er een compromis moet gesloten worden tussen economie en gezondheid.

De Wever had kunnen tot de derde groep behoren als hij zegt dat: 'Het opofferen van welvaart kost ook gigantisch veel gezonde levensjaren. Geen sterke welvaart betekent geen sterke gezondheidszorg.'

Maar we komen weer in de oorlogstaal terecht:

Ik spreek tot mijn Vlaamse collega's: gaan we de Vlaamse economie het nekschot geven, of rechten we de rug?'

Een eerste aspect van wat politiek nu eigenlijk is wordt duidelijk: politiek moet een keuze maken ten voordele van één mogelijkheid en ten nadele van een andere mogelijkheid. Politiek maakt winnaars maar ook verliezers. En om de keuze van de winnaars door de strot van de verliezers te rammen, heb je gezag nodig.

En dat geldt in ons voorbeeld voor beide kanten. Als de gezondheid wint worden bv. de handelaars het slachtoffer. Als de economie wint wordt het sociale leven slachtoffer.

Meyrem Almaci kiest eerder voor de gezondheid, niet alleen fysiek maar geestelijk.

“We mogen wel werken en winkelen, maar we mogen geen vrienden en familie zien. Dat is pijnlijk. Naast de heropstart van de economie is ook een opstart van de samenleving nodig”, zegt Almaci. “Wie een tweede verblijf heeft, krijgt perspectief. Geen probleem. Maar wie zijn moeder al weken niet gezien heeft, krijgt géén perspectief. Dát is een probleem.”

“Veel mensen snakken naar menselijk contact. Ze willen vrienden en familie zien. Ik ook. Dat is wat ons mens maakt. Het exitplan zwijgt daarover in alle talen en dat is een gemiste kans. Waarom mogen de mensen hun ouders niet zien? Of hun beste vriend? Als winkelen kan, mits het respecteren van alle maatregelen zoals de anderhalve meter, waarom dat dan niet?”

En heel interessant ze brengt ook een economisch argument in de discussie, maar vanuit een andere invalshoek dan Bart De Wever:

Groen blijft ook pleiten voor de uitbreiding van het expertencomité van virologen met onder meer een armoede-expert. Dat moet ervoor zorgen dat toekomstige maatregelen rekening houden met de meest kwetsbaren in de samenleving.

Legitimatie

Een tweede interessant aspect van politiek is de manier waarop de politiek tot een keuze komt. Hoe legitimeer je een keuze?

De rede en/of emotie

De Wever gebruikt in het citaat hierboven een rationeel en een emotioneel argument. Zeggen dat er geen sterke welvaart mogelijk is zonder een sterke gezondheidszorg is een rationeel argument dat weliswaar niet uitgewerkt is. Maar de Vlaming de keuze geven tussen een nekschot geven aan de Vlaamse economie of de rug rechten is irrationeel. En doet precies datgene waar hij zelf voor waarschuwt, namelijk angst aanjagen.

Representatie (vertegenwoordiging)

Als je een keuze moet maken kan je beroep doen op de meerderheid om de keuze te legitimeren. Wilmès leidt een minderheidsregering. Het woord zegt het zelf al. Haar regering heeft van het parlement volmachten gekregen. Er is dus strict genomen geen politieke meerderheid. Het is duidelijk dat als de N.VA het voor het zeggen had, dat de kant van de economie gekozen zou worden. En de N.VA is de grootste partij in Vlaanderen.

Saskia de Coster maakt nog een andere bedenking over die meerderheid:

De commissie van technocratische raadgevers op zich heeft een veel te enge samenstelling. Leven is meer dan een virologisch-economische aangelegenheid. Het enige middel tegen het virus is vooralsnog social distancing en het duurt minstens nog een jaar voor er een vaccin is. Zodus is het maar normaal om op zijn minst experts toe te voegen. Sowieso is er plaats nodig voor bijvoorbeeld een kinderexpert, socioloog, armoede-expert. Maar er zijn ook mensen nodig die out of the box kunnen denken, niet per se alleen topexperts.

Er is nood aan een verruiming van het blikveld. De burgers, die allemaal ongelooflijk hard hun best doen en gedaan hebben, zonder inspraak en soms zonder instemming, verdienen op zijn minst een stem over een doorstart.

Dankzij die ene eigenschap zijn mensen niet in een revolte de straat opgetrokken maar erin geslaagd verder te gaan. Het is een eigenschap die ons als soort al heeft doen voortbestaan en die misschien wel het tegendeel vergt van angst: verbeeldingskracht om verder te kunnen denken dan hier en nu en anderhalve meter, creativiteit om ook het onbekende tegemoet te treden. We hebben een breder front nodig. Met de kans voor burgers om zelf ideeën voor te stellen en er een draagvlak voor te zoeken. Daar ligt pas een verbindende taak voor de overheid.

Dit is een nobele gedachte maar als je die in de praktijk zou willen uitvoeren ga merken dal al heel gauw onenigheid zal heersen over welke keuzes er nu gemaakt moeten worden.

Er blijkt toch een consensus te bestaan over de legitimatie van een expertencommisie. De onenigheid blijft over de samenstelling ervan.

De Wever hebben we al geciteerd:

‘Ik vind de samenstelling daarvan toch nog altijd wat onevenwichtig. Het is goed dat er veel expertise aanwezig is, maar we mogen het economische ook niet vergeten. Anders lijden we aan tunnelvisie.’

En ook Almaci:

Groen blijft ook pleiten voor de uitbreiding van het expertencomité van virologen met onder meer een armoede-expert. Dat moet ervoor zorgen dat toekomstige maatregelen rekening houden met de meest kwetsbaren in de samenleving.

Die discussie over de samenstelling van de expertencommisie kan eeuwig blijven voortduren. Zolang er verschillende meningen zijn zal er wel altijd iemand vinden dat hij niet voldoende vertegenwoordigd is in de commisie.

De experts waarop het beleid zich baseert, hebben de facto het karakter van technocraten gekregen, zegt socioloog Walter Weyns (Universiteit Antwerpen). “Ze zitten niet aan de zijlijn als commentatoren, maar bereiden politieke beslissingen mee voor en komen bijna in de plaats van de politieke besluitvormers. Die politici beseffen dat er een einde is aan hun vermogen om problemen in te schatten. Ze outsourcen als het ware hun politiek aan deskundigen. Dat is technocratie.”

Ik kan me vinden in de kritische opmerking van Caroline Pauwels, rector van de VUB. Ze merkte al eerder op dat:

"Mensen lijken terug massaal te beseffen dat wetenschap het enige is wat we hebben om een oplossing dichterbij te brengen"

Maar in De Morgen deze week maakte ze een kanttekening daarbij:

"Of we dit vertrouwen in de wetenschappers na deze crisis kunnen vasthouden, daar ben ik niet zo zeker van. We weten nog niet in welke richting we gaan kantelen. Naar een meer solidaire samenleving met bepaalde evenwichten of net naar zo snel mogelijk business as usual."

Maar ik ben verbaasd over de commentaar van Carl De Vos:

Voorts is het geloof in de legitimiteit van leiders noodzakelijk. De aanvaarding van maatregelen omwille van wie ze beslist. Macht wordt gezag. Maar de politiek liet de voorbije jaren een rampzalige indruk na, het politiek wantrouwen is groot. En ze moet veel uit handen geven. Er zit te veel volk aan de knoppen, een inflatie aan taskforces en crisisgroepen. Virologen en andere experts schetsen onophoudelijk regels en doemscenario’s over verloren zomers of jaren. Al herhalen ze tegelijk dat er weinig evidentie is voor hun geleerde vermoedens in deze ongeziene crisis. Boven al dat getoeter is een baas nodig. Maar te lande is er geen Churchill of Macron. We missen een charismatische chef.

Dat brengt ons terug naar een visie op politiek waarvan ik dacht dat die tot het verleden behoorde.

Ik durf te hopen dat overlegcommissies en het getoeter waar Carl De Vos het over heeft, hun rol blijven spelen.

Tenslotte is die expertencommissie, de GEES groep, zoals Wilmès zegt, "samengesteld uit eminente deskundigen in hun respectieve vakdomeinen, en die “moeten rekening houden met de epidemiologische aspecten én met de economische en sociale aspecten en zo analyses en aanbevelingen opstellen voor de regering".

Bronnen

1. Meyrem Almaci (Groen): ‘Wel werken en winkelen, maar geen vrienden en familie zien? Dat is pijnlijk’, De Morgen, 26 april 2020

2. Cathy Galle, Wel gaan shoppen, geen vrienden bezoeken: ‘Dit zegt heel veel over het mensbeeld van wie dit beslist heeft’, De Morgen, 26 april 2020

3. Christof Vanschoubroek, Politiek gaat sneller dan experts wilden, De Standaard, 24 april 2020

4. Giselle Nath, China incasseert uppercuts, 24 april 2020

   In China gaan alle alarmbellen af na dagenlange uppercuts. Het land had zich vrij snel doorheen de eerste opstoot van corona gebokst. Toch ligt de Communistische Partij in de touwen, nu de economie wegsmelt. Was de internationale orde maar zo snel te controleren als Chinezen met covid-19, moet president Xi Jinping vast dagelijks denken. Hoe ga je om met een wereld die niet meer wil luisteren of je ­producten niet meer koopt? De afgelopen tien dagen waren erg slecht voor de Chinese Communistische Partij. Verbetering is niet in zicht.

5. Saskia de Coster, De burgers verdienen op zijn minst een stem over een doorstart, 24 april 2020

6. Ruud Goossens, Een generatiestrijd kunnen we nu missen. Hou de 65-plussers in lockdown. Dan kan de economie weer draaien, vrijdag 24 april 2020

7. Stefaan Blancke en Maarten Boudry, Het coronabewijs, goed voor alle gebruik, De Standaard 22 april 2020

   Veel mensen zien de coronacrisis als een bevestiging van hun eigen gelijk. Hoe komt dat?

8. Giselle Nath, Hoe China zijn coronatroef overspeelde, 22 april 2020

9. SVM, Internationale cijfers rond oversterfte werpen milder licht op Belgische aanpak coronavirus, 21 april 2020

10. Stavros Kelepouris, Hoelang triomfeert de wetenschap nog? Spanningen met politiek nemen toe, 21 april 2020

11. Annick Wellens, Van Ranst haalt uit: ‘Bepaalde politici zaten nog veilig verstopt toen er elke dag meer zieken en doden moesten worden gemeld’, De Morgen, 21 april 2020

12. Pascal Dendooven, Waarom winkels graag snel weer open willen gaan, ‘De les is dat we sneller kunnen heropenen’, De Standaard, 21 april 2020

    Elke week dat de handel niet heropent, kost drie miljard euro. De roep om een heropstart klinkt luid.

13. Dominique Minten, De Zweedse overheid wordt almaar populairder met haar relaxte aanpak van het coronavirus. Maar is het beeld niet te rooskleurig?, De Standaard, 21 april 2020

14. Stefan Rummens, ‘Absurd hoe weinig politici er de voorbije weken in ‘Terzake’ en ‘De afspraak’ zaten’, De Morgen, 21 april 2020

15. Patrick van IJzendoorn, Boris Johnson dacht dat zijn land het als Superman wel zou redden in de coronacrisis, 20 april 2020

16. Jef Cauwenberghs, De Wever wil weer onderhandelen om exit mee vorm te geven: 'Bepaalt welvaart voor decennia', De Standaard, 20 april 2020

Filosoof Stefan Rummens

Dominique Minten, redacteur De Standaard

Pascal Dendooven, redacteur De Standaard

Giselle Nath, redactrice De Standaard

Ruud Goossens is redacteur van De Standaard. In 'Boeiende tijden' reflecteert hij over de actualiteit van de voorbije week.

Saskia de Coster is schrijver van de romans Wij en ik en Nachtouders. Haar column verschijnt tweewekelijks.

Peter De Lobel is redacteur wetstraat bij De Standaard.